NHỚ HUẾ THÌ…VỀ
Lê Quang Kết
Văn
nhân Thanh Tịnh- người nổi tiếng với bài văn xuôi “Tôi đi học” mà ai qua tuổi học trò ngày
trước đều nhớ- nhiều người thuộc lòng nhâm nha mỗi bận tựu trường. Xa và nhớ Huế
ông viết “Nhớ Huế quê tôi”: “Sông núi
vươn dài tiếp núi sông/ Cò bay thẳng cánh nối đồng không/ Có người bảo Huế xa
xa lắm/ Nhưng Huế quê tôi ở giữa lòng…”. Tôi là đứa con Huế tha phương, bôn
ba với bao chồng chất lẫn lộn nhưng Huế vẫn “ở
giữa lòng” như lời thơ nhà văn Thanh Tịnh.
Nhớ
Huế thì…về… Chuyến bay giá rẻ con gái “Advance
booking” cả tháng đến hẹn. Hỏi ra mới hay là Sài Gòn- Đà Nẵng chứ không là
Sài Gòn- Huế, ừ thì cũng là dịp được ngắm biển Lăng Cô tuyệt đẹp. Chuyến xe chiều
đưa tôi trở về ký ức với những địa danh quen thuộc: Lăng Cô, Thừa Lưu, Nước Ngọt,
Cầu Hai, Đá Bạc, Truồi, Nong, Phú bài, Phú Lương, An Cựu…Ấn tượng trong tôi là
vịnh biển Lăng Cô- với phong cảnh
thiên nhiên quyến rũ, trải dài trên bờ cong đẹp nhất của đất nước, Lăng Cô chứa
đựng gần như tất cả những gì mà thiên nhiên có thể ban tặng: màu xanh của núi rừng
nhiệt đới, những dải cát trắng mịn, ánh nắng tràn đầy và biển xanh mát mẻ trong
suốt như pha lê. Quả không ngoa khi các phương tiện truyền thông đã đồng thanh đồng
tình với nhận định- Lăng Cô là vịnh biển thứ 3 của Việt Nam, sau Hạ Long, Nha
Trang và có tên trong danh sách 30 vịnh biển đẹp nhất thế giới…
Huế
của tôi…Giấc ngủ êm đềm sau chuyến hành trình quy hồi cố quận, tôi giật mình
khi chuông điện thoại vang: - Cà phê đi chứ? Ngồi nhâm nhi bên ly cà phê, tán gẫu
với bạn bè nhớ về một thời xa cũ, tôi say sưa với bao chuyện xưa nay. Tháng
ngày vụng về tuổi học trò ùa về trong ký ức: Lũ chúng tôi lớn lên bên biến động
đất nước, chiến cuộc lan tràn từ làng lên phố- may mắn cho bao đứa kịp tuổi không
bị đôn quân, nhiều chàng phải vào Đồng Đế, Thủ Đức hay Đà Lạt nhiều chàng vĩnh
viễn ra đi…Ngày ấy chúng tôi tập tành cà phê, tập tành yêu nhưng vẫn cố học “Muốn làm người yêu thì phải đỗ tú tài”(Nguyên
Sa). Huế cà phê giờ đã khác xưa, hình như bận rộn hơn, hình như ồn ào hơn
và thiếu đi cái nhẹ nhàng sâu lắng cố hữu của Huế yêu…
Nhớ Huế thì…về! Tôi được về với HN yêu dấu
và bạn bè thương yêu một thuở. Trường tôi mang tên Hàm Nghi- ông vua yêu nước
và là một nghệ sĩ tài hoa. Hàm Nghi trường tôi nhỏ nhắn và khiêm tốn so với
Quốc Học hay Đồng Khánh. Vậy mà chúng tôi mỗi đứa lại có niềm kiêu hãnh riêng
về trường mình. Hàm Nghi ông vua triều Nguyễn yêu nước, từ bỏ cung son cởi áo
bào cùng dân đánh giặc- ban hịch Cần Vương hiệu triệu sĩ phu giúp vua chống
Pháp- đã sống mãi trong lòng dân nước. - Vậy nếu công cuộc kháng chiến đòi
hỏi đi vào sống trong rừng sâu, Ngài có đi không? - Tôn Thất Thuyết
hỏi. - Đi đâu cũng đi, sống thế nào cũng được, miễn là đuổi cho giặc Pháp ra
khỏi đất nước - nhà vua đã trả lời giọng trầm buồn, chậm rãi nhưng kiên
quyết. Câu trả lời của ông vua vừa tròn 14 tuổi quả là ý chí và bản lĩnh- nặng
lòng với sơn hà xã tắc. Mười giờ đêm 26 tháng 9 năm 1888, Trương Quang Ngọc và
Nguyễn Đình Tình đem hơn 20 lính Mường vào bao vây lều tranh của vua
Hàm Nghi trên bờ khe Tả Bảo (Tuyên Hóa-
Quảng Bình). Nghe bên ngoài có tiếng động, quan Thống chế Nguyễn Thúy và
con trai ông chạy ra, bị tên Ngọc đâm chết tại chỗ. Tôn Thất Thiệp, con út Tôn
Thất Thuyết còn đang ngủ, hoảng hốt cầm gươm nhảy ra cũng bị một tên lính Mường
phóng ngọn giáo vào ngực chết ngay. Biết mình bị phản, vua Hàm Nghi bước ra,
ung dung cầm thanh gươm đưa cho Trương Quang Ngọc và bảo rằng: “Mày
giết tao đi còn hơn đưa tao về nộp cho Tây”. Vua vừa nói dứt lời thì
một tên lính Mường lẻn ra sau lưng ôm quàng lấy Người rồi giật thanh gươm ra.
Từ đó, nhà vua tịnh khẩu- không nói nửa lời…
Những
năm gần đây nhiều công trình nghiên cứu năm tháng lưu đày của ông vua yêu nước Hàm
Nghi đã được công bố. Luận án của chị Amandine Dabat đã trả lại cho lịch sử hội
họa Việt Nam chân dung một người nghệ sĩ lớn- có trước những tác phẩm của các
họa sĩ trường Mỹ thuật Đông Dương. Có thể mai đây lịch sử hội họa Việt Nam hiện
đại phải chỉnh đốn lại trật tự vốn đã định hình và nghệ sĩ Hàm Nghi phải được
định danh. Nhà vua là học trò của nhà điêu khắc thiên tài Pháp Auguste Rodin. Với 5034 trang tài liệu cá nhân của
gia đình, chị Amandine dẫn chúng ta đến những bí ẩn hoàn toàn chìm trong bóng tối
giai đoạn lưu đầy tại Alger của ông hoàng An Nam như tên chính thức của vua
trên chiếc hộ chiếu số 7426. Tôi thật bất ngờ trước một khối lượng đồ sộ tác phẩm
hội họa điêu khắc được chị Amandine phân tích và chiêm nghiệm từng bức một về cả
bố cục đường nét màu sắc và ánh sáng dù biết… mình là người ngoại đạo hội họa…
Nhớ Huế thì…về…Tôi được về
với dấu chân Thành Nội- những con đường mòn chân những năm mài đũng trên ghế
nhà trường. Đường xưa đã khác nhưng người xưa vẫn lần theo kỷ niệm…Đường Đinh
Bộ Lĩnh ngày đó có quán cà phê Tôn với giá bình dân dành cho người bận rộn,
đường Tống Duy Tân có Tam Tòa là nơi chúng tôi thường tới nghe xử kiện- đặc
biệt là các chàng trai trẻ mơ mình là sinh viên trường Luật, đường Nguyễn Hiệu chúng
tôi thường đi về mỗi bận tan trường… Đường Phượng Bay- đúng tên thật là Đoàn thị Điểm, đi ngang
qua cổng thành vào Đại Nội. Hai bên đường thẳng tắp hàng phượng vỉ đỏ rực lửa hạ
vào mùa hè. Đường Trại Tình Thương- tên khai sinh của con đường là Đào Duy Từ,
hay còn gọi là đường Hòa Bình. Vùng đất nuôi ngựa ngày xưa của triều đình Huế,
sát khuôn viên dãy thành của Đại nội, ngăn cách bởi con đường này. Sau thời kỳ
hoàng phế, vùng đất trống trở thành vườn hoang ẩm thấp, không người canh tác.
Chính quyền đương nhiệm cho xây thành những dãy nhà nhỏ thấp như những dãy trại
lều bằng vách ván lợp tôn cho những người dân nghèo, gia đình cô nhi tử sĩ gia
đình từ quê chạy lên Huế tản cư. Cái tên Trại Tình Thương từ đó ra đời và gắn
liền với con đường…Chao ôi! Những biển dâu đổi dời nhiều lúc làm ta bàng
hoàng như tỉnh giấc sau một cơn mơ kỳ lạ. Ai cũng đã thấy và đã từng cất tiếng:
Phải rồi…Đường xưa lối cũ…tôi từng bước chân qua. Ôi! Cơ man nào là những con
đường trên vạn nẻo quê hương đã bị mất tên, thay hình đổi dạng, dù đẹp xấu hay là
dấu chân kỷ niệm một thời làm lòng khó quên. Những gì thân thuộc đầy dấu tích
yêu thương hay ghét bỏ của những con đường đã đi qua, ta đã sống cùng nó hoặc
mang theo trong trí nhớ tuỳ thuộc vào lòng mình hướng về một nơi chốn được gọi
là Cố Hương…
Ký ức
tình yêu lớp chúng tôi đầy ắp hình bóng những con đường Huế. Đó là những lối
mòn trong Đại Nội, những con đường nho nhỏ xinh xinh của xóm Ngự Viên xưa hay
con đường đất sỏi đá bên kia cầu Ông Thượng ở Vĩ Dạ dẫn về những vườn hồng kín
lối… Những buổi chiều thật muộn của mùa hè, chúng tôi đạp xe qua những con đường
quanh hoàng thành: Đường Mai Thúc Loan có Nhà sách Khánh Quỳnh hồi trước cho
thuê truyện kiếm hiệp- Kim Dung, đường Ông Ích Khiêm, đường Tống Duy Tân, đường
Thượng Thành, đường Phượng Bay, đường Lê Huân, đường Đặng Thái Thân, đường Trần
cao Vân… Đôi ba vạt nắng còn sót lại bên bờ thành quách cũ đóng đầy bóng thời
gian ký ức- đẹp lạ lùng, nhớ đến nao lòng…
Nghĩ đến
ngày mai trở lại Sài Gòn, tôi như người mộng du. Giấc mơ chập chờn mộng mị đã
đưa tôi về nơi chốn cũ của Huế xưa, những đền đài lăng tẩm, mái chùa xưa đã nuôi
tôi khôn lớn; thăm lại dòng tộc Lê Quang và bà con họ hàng, thăm lại trường lớp
bạn bè- thầy cô đã dạy dỗ tôi nên người, ghé thăm bến đò năm cũ bên sông Bồ cố
quận…Một cuộc miên hành dài mà khi tỉnh giấc tôi không nhớ hết…Lòng nhủ lòng lời
ước hẹn: Mai này…Nhớ Huế thì…về!
Tháng02/2017
