Ký
SẮC HƯƠNG…TÌNH HUẾ
Lê Quang Kết
Huế
là đất một chuyện tình. Lịch sử hành phương Nam của tiền nhân gặp khúc quanh
chặng đèo Ngang - Vua Trần anh minh quyết định gả con gái yêu cho Chiêm vương
đổi lấy hai châu Ô và Rí (Lý). Và Huyên Trân công chúa đã “ngàn dặm ra đi” - vạch đường thiên
lý để Đại Việt hôm nay dài mãi tận đất mũi Cà Mau. Tình Huế! Ôi đẹp và thơ!
Chàng trai Hà Tĩnh Huy Cận thuở trai trẻ đã từng theo học Quốc Học - Huế; nhân
ngày kỷ niệm 100 năm thành lập trường nhà thơ viết gửi Huế yêu: “Huế Huế ai bày chi xứ Huế/ Mà tình vương
mãi dứt không ra”. Tôi cũng là đứa con Huế tha phương - dễ mấy chục năm
trời. Hình như những kẻ xa quê đều có một góc yêu thương nào đó để nhớ và thôi
thúc bước chân về. Tình Huế - với tôi cũng vương mãi như lời
thơ Huy Cận.
Tình
Huế - tính cách Huế xưa nay đó là sự hài hòa giữa con người với tự nhiên. Huế
hài hòa trong kiến trúc mà nhiều người gọi là thành phố của “Nhà vườn Làng vườn Chùa vườn”. Những
nhà vườn tiếng tăm vẫn hiện hữu trong lòng những ai đến Huế : Vườn An Hiên ở
Kim Long; vườn nhà cụ Đô dưới Gia Hội; hay Lạc Tịnh viên phủ thất ngài
Hồng Khẳng xưa ở 65 Phan Ðình Phùng - Huế, nhà vườn công chúa Ngọc
Sơn, nhà vườn Gia Hưng Vương…Rồi làng vườn: Phường Đúc, Kim Long, Bao Vinh, An Lăng, Chợ
Cống…vẫn còn đó sừng sững - bảo lưu truyền thống đất vườn Huế. Câu thơ của Thi
nhân Hàn Mặc Tử “Vườn ai mướt quá
xanh như ngọc” có dáng dấp một Vĩ Dạ vườn. Trăm ngôi
chùa Huế mỗi chùa là mỗi sắc vườn - người lữ hành nặng gánh lo toan một lần vãn
cảnh nghe lòng thanh thản nhẹ gánh xua đi bao nỗi muộn phiền - thấp thoáng một
chút lắng sâu từ tâm hỉ xả với đời với người. Con người cảnh vật trong kiến
trúc Huế không thách đố thiên nhiên. Huế không có và không thể có những công
trình đồ sộ chọc trời như Sài Gòn. Nếu ai đó có ý nghĩ biến Huế thành đô thị
siêu tốc thì điều đó vô nghĩa và ảo tưởng với nghệ thuật kiến trúc. Hình như
chủ nhân vườn Huế chẳng quan tâm nhiều đến lợi ích kinh tế. Họ chăm chút mảnh
vườn để được sống bình dị ung dung hòa mình với thiên nhiên cây cỏ - tâm cảm
lạc quan bình thản thấp thoáng nét tự tại đậm chất nhân văn Huế.
Tình
Huế là nhẹ nhàng trong lựa chọn sắc màu. Người Huế chúa ghét những mảng màu lòe
loẹt. Họ thích gam màu nhạt. Màu nặng như đỏ chót xanh lè vàng rộm đen thui tím
ngắt phản cảm với tâm hồn Huế. Sắc thái của tình Huế là xanh lơ vàng mơ hồng
nhạt hay tím phớt… Nếu giờ đây phụ nữ thích biến tấu hoa trên áo dài thì người
Huế sẽ không thích hoa to hoa tương phản mà là hoa nhỏ - chỉ điểm nhẹ vài bông
đậm hay nhạt hơn màu nền áo một chút chỉ thế thôi! Tà áo dài thướt tha chiếc
nón bài thơ dịu ngọt đã theo cô gái Huế dù đi đâu về đâu? Tan trường tóc thề
trước gió vành nón nghiêng che trắng cả Tràng Tiền mấy nhịp. Trong trang phục
áo dài truyền thống ấy cô gái Huế không mặc quá dài hoặc quá ngắn. Đường xẻ tà
ở hông cũng vậy không quá cao để hở hang hớ hênh nhưng cũng không che kín bịt
bùng. Đừng tưởng gái Huế không ưa khoe những đường nét quyến rũ của cơ thể
trước đàn ông chỉ có điều họ muốn phô một cách kín đáo tế nhị mà thôi.
Ẩm
thực của tình Huế là gia vị. Các món ăn Huế đều thế gia vị là thứ tối cần.
Nhiều thứ nhưng mỗi thứ một ít thôi phải biết gia giảm mới thiệt là Huế. Có nhà
ẩm thực đã liệt kê tới mười mấy thứ trên đôi quang gánh của o cơm hến Huế.
Nhiều món ăn dân dã Huế đã trở thành văn hóa ẩm thực của cả nước:
bún bò, bột lọc, bánh khoái, bánh canh, cơm hến, bánh nậm bánh bèo… Những đứa
con Huế xa quê đi tới mô cũng cố giữ ẩm thực mang hương vị quê nhà mà nghe đau
đáu nỗi nhớ quê xa. Người Huế thích ăn cay. Đúng bữa cơm Huế không thể thiếu
ớt. Cay mới thích - mới khoái khẩu. Người ta kể có Huế Kiều xa xứ bay về ngồi
ăn một tô bún bò An Cựu vừa ăn vừa hít hà xuýt xoa mồ hôi mồi kê tháo ra ướt cả
áo miệng cười hả hê - đã quá Huế ơi!
Tình
Huế là chừng mực trong giao tế ứng xử thường nhật. Lịch
thiệp ý tứ nhưng trân trọng chân tình với người
quen bạn bè. Ngày giỗ tết hội hè gặp gỡ bạn thử quan sát xem? Không thân không
sơ không lạnh nhạt không vồ vập - tất cả là nhẹ nhàng ý vị. Mừng vui ngày hạnh
ngộ họ cố nín trong lòng chẳng lộ ra ngoài. Gặp nhau mà ôm chầm lấy nhau rối
rít la hét ầm ỉ làm toáng cả lên không phải là tính cách Huế. Mời khách mời bạn
dùng bữa cũng thế thôi thiệt tình mời một hai lần. Không chào mời theo kiểu lấy
lòng và chẳng ồn ả nhiều lời để thành khách khí sáo rỗng - ngoài miệng thì cố
đẩy đưa chiếu lệ mà bụng chẳng ưng ý tí nào.
Nghĩa tình với bà con bầu bạn - đó là nét
tính cách giàu chất nhân văn của người xứ Huế. Đi đâu trên khắp đất nước và cả
ở Âu, Mỹ, Phi, Úc…cũng gặp Hội hè đồng hương Huế, Huế tha phương, Huế hiếu học,
Ái hữu Huế, Yêu Huế, Nhớ Huế… của bao đứa con lưu lạc. Người Huế tứ xứ “tha
hương ngộ cố tri” - họ tụ họp nhau để nhớ về quê hương “gừng cay muối mặn”. Mỗi lần hội ngộ là dịp những đứa con Huế xa xứ hàn
huyên cho thỏa nỗi niềm tháng ngày xa quê và cũng là cơ hội gắn kết bền chặt giữa
bà con và quê hương. Tới đây nghe những lời chân tình mới thấy hết được nỗi
lòng của người xa quê. Họ vui mừng hào hứng khi quê hương vươn lên phát triển
và tâm như lửa đốt mỗi khi nghe tin quê nhà thiên tai bão
lũ. Suốt tháng năm qua ít hay nhiều, người Huế đã luôn ấm lòng bởi những sẻ
chia của bà con Huế trên mọi miền đất nước và của kiều bào. Giai điệu và ca từ
nghe day dứt nỗi nhớ Huế của bao đứa con Huế xa: “Lòng
đã hẹn thề sao chưa về thăm Huế người ơi/ Áo tím ngày xưa tím vầng thơ tím
cả mong chờ/ Một dòng sông Hương vẫn còn thương vẫn nhớ câu hò/ Ai
chờ ai một bóng con đò chiều phai rưng rức bờ vai…”(Tình Huế - Nguyễn Ngọc Thạch).
Tình
Huế là đời sống nội tâm sâu lắng không ồn ào khoa trương. Khúc Nam Ai Nam Bình; làn
điệu hò Mái Nhì Mái Đẩy trên dòng Hương giang chính là nét tĩnh tại nội
tâm của tâm thức Huế. Có ai đó bảo rằng: Giai điệu âm nhạc Chăm đã để lại
nét buồn thương cảm trong tâm hồn Huế - hay màu tím kia là màu buồn
Huế. Phải vậy chăng? Người ai mà không buồn? Buồn Huế không hẳn buồn lòng mà
còn là cái lặng thầm sâu kín tận đáy lòng. Có nhà thơ đã gọi tím Huế là màu của
yêu thương trong sáng và thầm kín. Với phụ nữ Huế tím còn là màu của đức hạnh thủy
chung. Vả chăng nếu có buồn cũng là chuyện muôn đời - hỉ nộ ái ố sầu bi - nhưng
chắc rằng buồn Huế không là nỗi buồn của bi lụy đau thương…Tôi cũng là đứa con
Huế hành phương Nam theo dấu cha ông…Nỗi nhớ quê nhà tháng năm chập chờn mộng
mị. Nhiều lúc nhớ Huế đến quay quắt - ở đó mối tình đầu của tôi, bao năm em vẫn
khắc khoải đợi chờ còn người xưa cứ trôi xa biền biệt…Chao ôi! Nhớ Huế…Hẹn Huế ngày về nợ Huế một đời - nơi đó có…quá nhiều…kỷ
niệm yêu thương và nên thơ…để nhớ…Bây chừ bạc tóc vẫn thủy chung yêu Huế yêu
em!
Người và đất
Huế là đề tài muôn thuở cho văn học nghệ thuật. Tức cảnh say người sinh tình. Có lẽ thế nên văn nhân thưởng lãm Huế đã để lại nhiều tác phẩm nghệ thuật tuyệt mỹ
xưa nay - kể sao nói sao cho hết. Người Huế triệu triệu lần cảm ơn tao nhân mặc
khách đã khắc họa tuyệt vời hình tượng núi Ngự sông
Hương trên
trang sách trang đời. Thi sĩ quá cố người
Quy Nhơn gốc Quảng Bình Hàn Mặc Tử đề thơ “Đây thôn Vĩ dạ” mãi treo trên lầu cao. Nỗi
lòng tha thiết, ước vọng khôn nguôi của thi sĩ đối với thiên nhiên Vĩ Dạ và cô
gái Huế gần mà xa thực mà mơ; sâu nặng hơn là một tình yêu đơn phương trong
sáng tự trong sâu thẳm tâm hồn của chủ thể cảm xúc. Dẫu trong cảnh ngộ hết sức
nghiệt ngã của một con người tuyệt vọng vì bệnh hoạn, một người đang phải cách
ly bạn bè, người thân thích và bất lực nhìn cả thể phách lẫn linh hồn mình đang
rệu rã, nhưng đôi mắt người ấy vẫn trong trẻo ngắm nhìn cảnh sắc thiên nhiên
tuyệt mỹ, trái tim người ấy vẫn giàu yêu thương và ước vọng…Cái màu xanh như ngọc
của vườn ai, con thuyền ai neo đậu bến sông trăng, cái màu trắng nhìn không ra của
áo em như đưa hồn ta đi về miền sương khói Vĩ Dạ một thời thưa vắng tìm lại
bóng người xưa, thương cảm nhà thơ tài hoa đa tình mà mệnh bạc. Bức tranh tâm cảnh
trong “Đây thôn Vĩ Dạ” cứ thế…lưu luyến…cứ thế… vương vấn mãi trong lòng…Người
xưa đầu rồi hay chỉ là hư ảo!?
Tình Huế là quà tặng của thiên nhiên dành
cho thi nhân. Nhà thơ nào tới Huế đều có thơ về Huế như để trả ơn mảnh đất đã
khơi nguồn thi hứng cho mình. Huế và tôi yêu bài thơ “Tạm biệt Huế” của nhà thơ
quá cố Thu Bồn. Bài thơ như được chắp cánh - thơ nhạc giao duyên - với giai
điệu tuyệt vời của nhạc sĩ Xuân An. Sông Hương và người sông Hương thêm lần cảm
ơn và ghi khắc vào tâm hai câu tuyệt bút - có người nói hộ mình nghe khiêm cung
lòng nhẹ hẳn đi “Con sông dùng dằng con sông không chảy/ Sông chảy vào lòng nên
Huế rất sâu”. Khổ thơ cuối chầm chậm đi cùng giai điệu chạm vào tim: “Huế ơi, tạm biệt nhau mà trong lòng còn Huế/ Hải
Vân ơi đừng tắt ngọn sao khuya/ Xin tạ từ với chiếc hôn thầm lặng/ Anh trở
về hóa đá phía bên tê”. Câu cuối bài thơ tác giả mô phỏng hình tượng Vọng phu của cổ tích
và thêm nét sáng tạo khẽ lay động nỗi nhớ khắc khoải dằng dặc của bao người đi
và đến với Huế yêu. Thi sĩ không là người Huế còn tôi đứa con tha hương mỗi lần
về…rồi đi lòng nghe nặng trĩu mong ngày được trở lại cố quận dấu yêu.
Ước mơ tự bao đời về
công lao mở đất của vị Mẫu Nữ Thần Hoàng bất tử, người Huế đã xây dựng đền thờ tượng
đài uy nghi Huyền Trân Công chúa trên núi Ngũ Phong. Huế còn dành riêng cho
công chúa một trung tâm chuyên nghiên cứu giải mã, bổ sung, phản biện, hiệu
đính sử liệu về Huyền Trân. Lễ hội Công chúa được người dân Huế hàng năm khói
hương tâm thành, rưng rưng chiêm bái nhớ về Người và một thời Hào khí Đông A
sáng ngời sách sử - sống hiên ngang mà nhân ái chan hòa. Bước chân huyền thoại
ấy, công lao cao cả ấy khiến hậu thế tương cầu đồng cảm cúi đầu ngưỡng mộ, và người Huế cũng đã phản biện xác tín về những nghi vấn
lịch sử phi lý oan nghiệt cay đắng đối với cô công chúa vâng lệnh vua cha xuất
giá. Bà đã ngàn dặm ra đi vào xứ
sở Chăm nhưng để lại mảnh đất Ô, Rí ngàn dặm - Thuận Hóa ngày nay; mảnh đất hòa
hiếu ấy như con thuyền phù sa đưa cả dân tộc tiến ra biển cả, tiến xa về Đất
Mũi - Cà Mau…
Sau khi quy hồi kinh đô Thăng Long, Huyền Trân công chúa
đã xuống tóc quy y cửa Phật, gác lại mọi chuyện thế gian. Người đời biết nàng
đau buồn và tiếc thương cho sự ra đi đột ngột của chồng nên gởi thân nương nhờ
cửa Phật, một lòng tòng phu mặc kệ mọi nghi vấn thị phi ngoài kia. Gần một năm
mặn nồng cùng chồng, bà hiểu được phần nào tại sao vua cha lại gả nàng
cho Chế
Mân - một vị vua đức độ và tài năng, chứ chẳng phải là phường
man di, dị tộc như thiên hạ dị nghị, người Huế vẫn tiếc thương nàng - cô công
chúa lầu son hồng nhan bạc mệnh…Cảm thức của người dân Huế hôm nay không còn là
nỗi niềm chua xót nghiệt ngã mà là sự đồng cảm về đức hy sinh cao quý cùng hạnh
bố thí của người con gái trong lầu son gác tía truân chuyên quên mình vì đất
nước. Tấm gương của Huyền Trân thanh khiết, nàng hóa thân trở về với đạo sống
bình đạm hiền hòa và dung dị của một nữ tu hạnh bồ tát, làm tấm gương đức hạnh thủy
chung sáng soi tới muôn đời…
Chàng trai Hà Tĩnh đã mang tình Huế đi
đến cuối đời và trước đó là chàng trai xứ Quảng. Anh vượt đèo Hải
Vân ra thi để rồi “Học
trò trong Quảng ra thi/ Thấy cô gái Huế chân đi không đành”. Tán tỉnh để
chinh phục trái tim một cô gái Huế cũng khó - thật khó. Tôi có người
bạn lấy vợ Huế kể chuyện xưa: Hồi học ở ngoài phải lòng một cô gái
Huế mất ba năm để làm quen và thêm ba năm cho tình yêu hò hẹn vị chi là sáu năm
để cưới nàng làm vợ. Năm rồi vợ chồng anh tròn ba mươi năm ngày cưới. Giọng hóm
hỉnh anh mượn chuyện nhà hiền triết xưa Socrate để nói về người vợ yêu quý của
mình. Nhà triết học tài danh Socrate có một bà vợ dữ dằn độc ác. Bà thường mắng
nhiếc thậm tệ và thậm chí đánh chồng bằng đôi đũa làm bếp - kể cả
khi có mặt bạn bè ông. Bao năm theo thầy dùi mài kinh sử có người học trò yêu
đã phải buột miệng chất vấn thầy : “Bạch
thầy! Con phải thế nào đây? Theo ý thầy con có nên lấy vợ hay không?”. Socrate mỉm cười thốt lên: “Trong mọi trường hợp con đều phải lấy vợ
nếu gặp người vợ hiền con sẽ là người hạnh phúc còn nếu gặp phải một bà vợ ghê
gớm ác độc thì con sẽ là một triết gia…”. Rồi anh cười hả hê
đắc ý: - Nếu
trên đời này các bà vợ đều là người Huế thì sẽ chẳng có đấng mày râu nào thành
triết gia cả. Không hiểu lúc đó nhân loại sẽ ra sao?
Lê Quang Kết
DĐ : 0907. 615. 510
Email
: lequang54@gmail.com
Căn cước công dân số 04605400015- Ngân hàng BIDV số
tài khoản: 64210000025491
Chung cư Lê Thành B2.08.08 Khu phố 3, Phường An Lạc,
Quận Bình Tân, Tp. HCM
